تعداد کشورهایی که مالیات بر ارزش افزوده را ،در طول چهل سال گذشته که این نوع مالیات معمول بوده از مرز یکصد و بیست مورد گذشته است. این مالیات که زمانی مختص کشورهای جامعه ،برقرار ساخته اند در بسیاری از کشورهای پیشرفته اقتصادی دیگر و نیز کشورهای در ،اروپایی بود؛ به تدریج و با سرعت حال توسعه رواج پیدا کرد. مطالعه گزارش های مربوط به کشورهایی که نظام مالیاتی مزبور را اجرا کرده عموماً حاکی از رضایت آن ها از برقراری این نوع مالیات است. مزایای متعددی برای توجیه مالیات بر ارزش افزوده اند:کنترل و حسابرسی، فرار مالیاتی حداقل، ثبات نسبی، درآمدزایی ، حداقل تأثیر منفی بر تخصیص منابع ، حمایت موثر ، نوسازی ، بهبود تجارت خارجی ،بازرگانی منظم ، رفع مالیات های مخرب ، سهولت ورود به پیمانها و .
برای درک بیش تر علل به کارگیری مالیات یر ارزش افزوده ، دلایل و مزایایی را که کشورها استفاده کننده از این شیوه مالیاتی برشمردهاند ، مورد تجزیه و تحلیل قرار میدهیم.
الف)درآمد زایی جدید به منظور پاسخگویی به هزینه های دولت
به سبب وسعت دامنه مأخذ وصول این مالیات که معموﻻً بیش تر کاﻻها و خدمات را در برمی گیرد ، مالیات مزبور به "ماشین چاپ اسکناس" برای دولت ها معروف شده است. دلیل این وجه تسمیه ، دامنه این مالیات ذکر گردیده که دربرگیرنده طیف وسیع کاﻻها و خدمات و نیز درآمد فراوان و شناوری است که این نوع مالیات برای دولت ایجاد می کند. مالیات هایی که با اهداف متعادل سازی توزیع درآمدها یا ایجاد کارایی اقتصادی بیشتر وصول میشوند ، دارای پایه مالیاتی کوچک تر و نیز نرخ مالیاتی باﻻتری هستند. از طرفی افزایش نرخ مالیات نیز به دلیل از بین بردن انگیزه تولید و تشویقهای زیرزمینی ، فرصت های فرار مالیاتی واجتناب از پرداخت مالیات را زیادتر و در نهایت ، درآمد دولت را کمتر می کند. در حالی که به دلیل وسیع بودن پایه،مالیات بر ارزش افزوده را می توان با نرخی کمتر در مورد کلیه فروش های مرتبط یا بخش های مختلف بازرگانی اعمال و به این ترتیب درآمد مالیاتی بیش تری را بدون از بین بردن انگیزه تولید ، برای پاسخگویی به هزینه های دولت ایجاد کرد.
ب)فرار مالیاتی حداقل
امکان کاهش فرار مالیاتی در مالیات بر ارزش افزوده ، به دلیل کمتر بودن نرخ آن در مقایسه با سایر مالیاتها با پایه ی محدود منبع درآمد مطمئنی را برای دولت ایجاد می کند. از طرفی دیگر چون عدم پرداخت مالیات از جانب فروشنده پای خریدار کاﻻی او را برای منظور کردن مالیات متعلقه به میان می کشد ، منافع یک طرف ، زیان طرف دیگر را موجب می شود و در صورت موثر بودن نظام کنترل ، فرار مالیاتی به حداقل کاهش مییابد.
ج)تسهیل ورود به پیمانهای منطقهای
برخی از پیمانهای منطقه ای بنا به دلایلی ، نظیر ایجاد وحدت نظام مالیاتی در مناسبات اقتصادی کشورهای عضو پیمان ، برقراری یکنواختی فشار مالیاتی ، متمایل ساختن انگیزه های کشورهای عضو به سمت افزایش کارایی ، گسترش صنعت ، استفاده از مزایای بیطرف و خنثی بودن ، آسیب نرساندن به کالاهای وارداتی و گسرش رقابت داخلی ، مالیات بر ارزش افزوده را از جمله شرایط عضویت برای اعضا تعیین کردهاند.
د)نوسازی و ایجاد تحول در نطام مالیاتی
با گسترش و پیچیده شدن ساختار اقتصادی ، وم نگهداری حساب ها در بنگاه های مختلف اعم از کوچک و بزرگ بیش تر می شود. در نظام مالیات بر ارزش افزوده به دلیل این که هر بنگاه نیازمند نگهداری حساب های خود به طور کامل است ، به کارگیری ماشین های محاسبه الکترونیک و رایانه برای پردازش اطلاعات و کنترل حسابها ، معمول تر از سایر مالیات هاست. نوسازی و توسعه نظام محاسبات مالیاتی موجب ایجاد تحول در نظام های مالیاتی کهنه و سنتی می شود و این تحول صرفه جویی در زمان و کادر اجرایی را افزایش می دهد.
ه)سهولت کنترل و حسابرسی
چون در روش صورتحساب یا فاکتور فروش برای محاسبه و پرداخت مالیات بر ارزش افزوده ، اقلام فروش کاﻻ و خدمات در ستون های مربوط درج و بر این ماخذ ، نرخ مالیات تعیین و اعمال میشود و همچنین صورتحسابهای مزبور در دفاتر حسابداری مودیان ثبت و منعکس میگردد ، بنابراین (به ویژه در حالت نرخ مالیات واحد) نظام کنترل ساده و موثر است.
و)کمترین تاثیرات منفی
مالیات بر ارزش افزوده از نطر اقتصادی یک مالیات خنثی یا بی تفاوت به حساب می آید؛ بدین معنا که ماهیتا بر عوامل تولید و نیز تصمیم گیری های اقتصادی موسساتو اشخاص ، کمترین تأثیرات منفی را برجای می گذارد. در این زمینه ، عنوان میشود که چون مالیات بر ارزش افزوده به صورت متناسب بر ارزش افزوده عوامل مختلف در فرآیند تولید اعمال میشود ، بنابراین به نفع روش خاصی از تولید عمل نمیکند. بر اساس موارد ذکر شده ، گفته می شود که با اعمال مالیات بر ارزش افزوده خللی به تخصیص بهینه عوامل تولید توسط نیروهای بازار وارد نمی شود. خنثی بودن مالیات بر ارزش افزوده از دیدگاه اقتصادی و تجاری از جمله دﻻیل کشورهای اروپای مرکزی و شرقی برای پذیرش مالیات بر ارزش افزوده بوده است.
معموﻻً دولت ها و تگذاران کشورهایی که اجرای مالیات بر ارزش افزوده را در دستور کار خود قرار میدهند، عمدتاً به دﻻیل زیر در قبال استقرار این نوع مالیات ابراز نگرانی می کنند و عکس العمل منفی نشان میدهند:
الف)اثر نزولی مالیات بر ارزش افزوده
بدین معنا که چون مالیات بر ارزش افزوده عمﻼً یک مالیات بر مصرف است و معموﻻً با نرخ ثابت(غیر تصاعدی) بر کاﻻهای مشمول اعمال می گردد ، در نتیجه ، قشار کم درآمد به طور نسبی فشار مالیاتی بیشتری را تحمل می کنند و لذا وقتی در کشوری برای نخستین بار این نوع مالیات وضع میگردد ، دولت ها و تگذاران اقتصادی احتماﻻً به دلیل ماهیت تنازلی این نوع مالیات نگران خواهند شد. البته پاسخی هم در قبال این انتقاد عنوان میگردد که عبارت است از این که اولامالیات بر ارزش افزوده ، هدف تامین عدالت اجتماعی را دنبال نمی کند و بی عدالتی ناشی از تناسبی بودن نرخ مالیاتی می تواند با اعمال تهای حمایتی جنبی دولت برای حمایت از اقشار آسیب پذیر جبران گردد. ثانیاً این سئوال مطرح میگردد که که آیا مالیاتهای سنتی (بر درآمد) واقعاً اهداف عدالت اجتماعی را به دقت و بر طبق برنامه های مورد نظر تأمین کرده اند و سرانجام این که چون ضرورتاً بخشی از مالیات های موضوعه برای تأمین درآمد دولت ، مالیات های غیر مستقیم هستند ، آثار تنازلی مالیات بر ارزش افزوده در مقایسه با سایر مالیات های مشابه ، به ویژه مالیات بر فروش ، در مراتب مختلف به مراتب کمتر است.
ب)اثر مالیات در ارزش افزوده در افزایش سطح قیمتها
گاهی این مطلبها به عنوان یکی از انتقادات به این نوع مالیات مطرح میگردد ، ولی تجربه کشورهایی که این مالیات را برقرار کردهاند ، نشان میهد این نگرانی چندان موجه نیست.زیرا اولا دلیل منطقی و موجهی برای باﻻ رفتن سطح عمومی قیمت ها ارائه نمی شود و ثانیاً وضع و وصول این مالیات سبب انقباض اقتصاد میگردد و در نتیجه اثر ضد تورمی خواهد داشت.
ج)اشکالات اجرایی مالیات بر ارزش افزوده
به دلیل وسعت مشکلات اجرایی ، دولت ها در اعمال این نوع از مالیات دچار تردید می شوند ، اهم این مشکلات عبارت اند از:
الف)نحوه برخورد با خرده فروشان (مشاغل جزء)
ب)چگونگی برخورد در خصوص مواد غذایی کشاورزی
ج)نحوه عمل در مورد کاﻻهای سرمایه ای
د)مشکلات وصول مالیات از خدمات(نظیر بانک و بیمه)
حال به شرح مختصری در باب هریک از محدودیت های فوق می پردازیم:
الف) این اشکال در کلیه کشورها، به ویژه در کشورهای در حال توسعه ، که با تعداد بیشتری از واحد های خرده فروشی مواجه هستند ، مطرح است و ضرورت ایجاب می کند که در این زمینه تجدید نظرهایی در بافت اقتصادی-فرهنگی صورت پذیرد.
ب) تجربه این کشورها نشان دهندهی این مهم است که بیشتر کشورهای برقرار کننده ی مالیات بر ارزش افزوده، به دو دلیل مواد غذایی را از شمول مالیات خارج ساختند:
-رعایت عدالت اجتماعی و ت حمایت از قشر وسیع کم درآمد جامعه
-مشکلات اجرایی خاص اعمال این نوع مالیات
ج) در مورد کالاهای سرمایه ای ، در کشورهای در حال توسعه ،به لحاظ ضرورت تشویق سرمایه گذاری ، کالاهای سرمایه ای را مشمول مالیات با نرخ صفر قرار میدهند و مالیات متعلق به خریدهایی را که کالاهای سرمایهای موسسات مربوط میشود ، به صورت یکجا یا به تدریج از حساب مالیات بر فروش آنها کسر میکنند.
د)در مورد خدمات مالی (به ویژه خدمات بانکی و بیمه) این دسته از خدمات رابه دلایل زیر از پرداخت مالیات بر ارزش افزوده معاف میکنند:
-دشواری زیاد تشخیص ارزش افزوده ایجاد شده در این خدمات
-وجود نداشتن ملاکی خاص در مواردی که برای تشخیس ارزش بر افزوده این موسس ات اقدام به شیوه علی الرأس ضروری است.
-امکان جابه جایی سرمایه مالی به دلیل نقل و انتقال پذیری آن در صورت اخذ مالیات سنگین.
-ارزش پایین درآمد حاصل از نوع مالیات در قبال مخارج تعیین و وصول آن.
مقایسه مزایا و معایب VIT گویای این واقعیت است که معایب بر .زایا فزونی داشته و به همین خاطر نیز کشورهای زیادی آن را بکار گرفته اند.استفاده از این روش نظدم مالیاتی کشور را هرچه بیشتر به یک نظام مالیاتی کارآمد که در آن اخذ مالیات با دقت و سرعت و حداقل هزینه انجام میشود نزدیک خواهد کرد.
درباره این سایت